Onze nationale trots, de chocoladesector, is verre van duurzaam. Armoede, kinderarbeid en ontbossing zijn enkele van de uitdagingen, maar er bestaan oplossingen waar de hele chocoladeketen beter van wordt.

Welk traject legt cacao af?

Om de uitdagingen te begrijpen moeten we eerst begrijpen welke weg cacao aflegt. De bonen worden gekweekt door heel veel kleine cacaoboeren in landen rond de evenaar. 90% van de cacao wordt geteeld door 5 tot 6 miljoen kleine telers. De coöperatieven waartoe de telers behoren verkopen de oogst vervolgens aan grote verwerkingsbedrijven die de bonen branden en er poeder of pasta van maken. Zo komen ze bij de chocoladeproducenten terecht die er allerlei chocoladeproducten van maken om, via de supermarkt, aan de consument te verkopen.

Een (on)logische prijs

Volgende vraag: op welke manier wordt de prijs bepaald en hoe wordt de winst verdeeld? Hoewel 70% van de grondstof in Afrika geproduceerd wordt, zijn het de beurzen van Londen en New York die de prijs bepalen. Het zijn dus de kopers, de verwerkingsindustrie, die de prijs vastleggen en niet de telers. De kopers staan onder druk van de volgende schakels in de keten: de chocoladeproducenten, de supermarkten en, ten slotte, de consument.

Deze onevenwichtige verhouding is onder andere te verklaren door het feit dat in Afrika bijna geen chocolade gegeten wordt. Wat ook meespeelt is dat de vele kleine boeren slecht georganiseerd zijn. Ze zijn niet in staat om zelf hun prijs af te dwingen. Belangrijk om te weten is dat de toeleveringsketen enorm geconcentreerd is: negen ondernemingen domineren de wereldwijde markt en hebben de keten van verwerking tot productie in handen. Die ondernemingen hebben een enorme invloed op de prijs.

Het gevolg is dat slecht 6% van de verkoopprijs naar de boer gaat. In de jaren 80 was dit nog 16%. Dat is 12 cent per 2 euro voor 100 gram chocolade. In West-Afrika leeft het leeuwendeel van de telers in extreme armoede. Een cacaoboer verdient er minder dan 67 cent per dag. Het resultaat: volgens recent onderzoek werken 2.200.000 kinderen in erbarmelijke omstandigheden op de plantages van Ghana en Ivoorkust. Dat aantal is ongeveer even groot als het aantal Belgische -18-jarigen. Stel je voor: alle kinderen in België die zwaar werk leveren om ons doosje met pralines te vullen.

Kinderarbeid heeft meerdere oorzaken: structurele armoede, productieverhoging van cacao en een gebrek aan infrastructuur. En, hoewel grote bedrijven zich geëngageerd hebben om kinderarbeid met 70% te verminderen tegen 2020, zien NGO’s en waarnemers ter plaatse weinig verbetering in de situatie en vermoeden ze dat de doelstelling niet gehaald zal worden.

Hoe roei je kinderarbeid uit en geef je cacaoboeren hun waardigheid terug?

4 mogelijke oplossingen

1. Meer produceren en meer verkopen is meer verdienen?

Toen enkele jaren geleden de vraag naar cacao wereldwijd toenam, en er berichten van schaarste de ronde begonnen te doen, reageerden heel wat boeren door bijkomend te investeren in hun plantages en de productie op te drijven, om zo ook hun inkomen te verhogen.

In 2017 werd de markt echter overspoeld met cacao, terwijl de vraag stagneerde.

Gevolg, de prijs van cacao nam een duik. Voor de consument veranderde er niets, de prijs aan de kassa bleef gelijk, maar het inkomen van de telers daalde met 40% en de armoede nam toe. Het inkomen van de tussenschakels nam wél toe. Chocolade-ondernemers konden uitpakken met een winststijging van maar liefst 4,7 miljard dollar.

Vanuit het idee dat productieverhoging telers een beter inkomen zou garanderen, organiseren verwerkingsbedrijven en chocoladeproducenten opleidingsprogramma om de productie te verbeteren. Hoewel die opleidingen belangrijk zijn, leveren ze, zoals we gezien hebben, geen eerlijk loon op voor de cacaokwekers en zijn ze dus ontoereikend om hun lot te verbeteren.

Nicolas Lambert, directeur Fairtrade België zegt: “Uit ons onderzoek blijkt dat er een globale aanpak nodig is. Om de telers te helpen hun inkomen te verbeteren moeten we hen helpen om de productie te verbeteren, de kosten te beheersen en soms ook om te diversifiëren en meer dan enkel cacao te telen. Maar even goed tonen de studies aan dat een degelijk loon nastreven zonder een betere prijs te betalen onmogelijk is.

2. (Een beetje) meer betalen en beter verlonen

Een eerlijke verdeling van de winst is het uitgangspunt van het fairtrade-concept dat ontwikkeld werd door organisaties als Max Havelaar, Oxfam, Ethiquable, Belvas en vele anderen. “We moeten de prijszetting op tafel durven leggen”, verduidelijkt Nicolas Lambert. “Het is jammer dat het onderwerp taboe is voor veel spelers in de keten. Er is wereldwijde actie nodig. Niet alleen via organisaties voor eerlijke handel, maar van de hele sector, de overheden, de klant en de productielanden”.

Ter gelegenheid van de Week van de Fair Trade lanceert de Belgische chocoladeproducent Belvas in oktober bijvoorbeeld een chocolade-assortiment uit Ivoorkust dat gekoppeld wordt aan een herverdelingsprogramma met de toepasselijke naam ‘Direct’.

Thierry Noesen, directeur van Belvas: “Op dit moment krijgen de telers een gegarandeerd inkomen van 1.300 dollar per ton cacao. Dat is ongeveer de helft van een leefbaar inkomen. We gaan hen, alle premies samengenomen, de andere helft per ton extra overmaken om het verschil goed te maken. Geen enkel initiatief van chocoladeproducenten gaat zover. Nochtans vertegenwoordigt het bedrag slechts 10 cent per 100 g chocolade!”.

Het bedrag zal volledig overgemaakt worden aan de cacaoboeren via de coöperatieve ECSP dat zich geëngageerd heeft om:

• kinderarbeid op de plantages uit te sluiten
• de landbouw te diversifiëren, zodat de telers minder afhankelijk worden van cacao
• de emancipatie van de vrouw te verbeteren door hun vertegenwoordiging in de ondernemingsraden van de coöperatieven te verhogen en hen rechtstreeks te verlonen
• de ecologisch rijkdom te herstellen door 2.000 grote bomen te planten om zo de dramatische ontbossing tegen te gaan.

Thierry Noesen vervolgt: “we zijn ook bezig met het invoeren van biolandbouw – een zeldzaamheid in Ivoorkust – in één van de drie dorpen waar we actief zijn. Belvas compenseert het rendementsverlies de eerste drie jaren.”

Tien cent extra voelt de consument niet, maar door voor fairtrade-chocolade te kiezen, maakt hij wel een groot verschil.
Rest de vraag: is het voldoende om de verantwoordelijkheid enkel en alleen bij de consument te leggen?

3. In de supermarkt: de juiste keuze vs. meer keuze

Supermarkten kunnen ook een belangrijke rol spelen door klanten te laten kiezen tussen fairtrade-chocolade en… fairtrade-chocolade! Het chocoladegebak van Carrefour en het Fin Carré-assortiment van Lidl is bijvoorbeeld al fair trade. Die aanpak zouden alle supermarkten kunnen toepassen voor alle chocoladeproducten, en, in één beweging, zou men ook de duurzaamheidseisen voor chocoladeproducenten en -verwerkers kunnen optrekken.

4. Aansprakelijkheid wettelijk vastleggen

En wat als België eerlijke chocolade zou garanderen doorheen de hele keten? Onder andere Oxfam is voorstander van het idee. Bart Van Besien, sectorexpert chocolade bij Oxfam, legt uit: “de chocolade-keten is lang en alle schakels spelen de bal naar elkaar door. Daarom verandert er niets. Frankrijk daarentegen heeft in 2017 het waakzaamheidsprincipe wettelijk vastgelegd.”

Daardoor is elke schakel in de keten verplicht om zijn verantwoordelijkheid te nemen. De wet bepaalt dat, om een product te mogen verkopen in Frankrijk, de mensenrechten aantoonbaar gerespecteerd moeten worden doorheen het hele proces van productie tot verkoop. Dergelijke wetgeving zorgt mogelijk voor een eerlijkere manier van werken.

Triodos Bank ondersteunt eerlijke handel al heel lang. Meer bepaald via leningen, die we kunnen geven dankzij het spaargeld dat klanten ons toevertrouwen. Chocolade is zonder twijfel het vlaggenschip van Fairtrade. Zo financieren we bijvoorbeeld Belvas, Ethiquable en Oxfam Fair Trade.