Europa, in het algemeen, zal via verschillende kanalen rechtstreeks en onrechtstreeks worden getroffen, omdat het sterke banden heeft met Rusland en Oekraïne. Het zal moeilijk zijn om de stabiliteit in de regio te herstellen, gezien de gevolgen voor het vertrouwen en de sociale cohesie.

Financiële sancties

Naarmate de oorlog heviger wordt, worden de westerse sancties steeds strenger. De VS, de EU, het VK en tal van andere landen hebben samengewerkt om Rusland van de financiële markten uit te sluiten. Banken mogen niet langer investeren in Russische staatsobligaties, Rusland mag geen transacties verrichten in vreemde valuta, verschillende Russische banken zijn verwijderd uit het Swift-betalingsnetwerk, en wellicht de meest ongeziene sanctie, de toegang van de centrale bank van Rusland tot haar enorme internationale reserves, werd grotendeels beperkt. De roebel raakte in een vrije val en de Russische economie stevent waarschijnlijk af op een diepe recessie.

Economische gevolgen van de oorlog

De crisis toont hoe fragiel geopolitieke stabiliteit kan zijn. De Westerse landen hebben zich verenigd in hun steun voor Oekraïne, terwijl andere grote spelers zoals China en India aan de zijlijn staan. Omdat het conflict nog gaande is, zijn de economische gevolgen nog onzeker.

Op dit moment ondervindt Europa al de gevolgen van de oorlog, maar hoe langer die duurt, des te verder zullen de gevolgen wellicht reiken. Europa is sterk afhankelijk van Russische energie. Hoewel alle landen al begonnen zijn met overschakelen op hernieuwbare bronnen, zijn de meeste niet snel genoeg geweest.

Bovendien produceren Rusland en Oekraïne grondstoffen die cruciaal zijn voor veel industrieën, waaronder de bouw, de auto-industrie en de agro-industrie. De grondstoffenprijzen, die al vrij hoog waren, zijn sinds het uitbreken van de oorlog sterk gestegen. De netto-uitvoerders van grondstoffen, vooral Latijns-Amerika en Zuid-Afrika, zullen van de stijging van de grondstoffenprijzen profiteren; de grondstoffenimporteurs, vooral in Europa en Azië, zullen moeilijkheden ondervinden. En als het conflict lang aanhoudt, zal de inflatiedruk wereldwijd alleen maar verder toenemen, waardoor de koopkracht van de consument wordt aangetast.

Intussen zijn de financiële verstoringen het grootst geweest voor de landen die (onrechtstreeks) bij het conflict betrokken zijn. De VS zullen hun groeimomentum op korte termijn wellicht behouden, gezien hun beperkte handelsbetrekkingen met Rusland, terwijl China waarschijnlijk minder zal worden getroffen omdat het ervoor heeft gekozen niet bij het conflict betrokken te raken. De onzekerheid en de verstoringen van de toeleveringsketen zullen echter wegen op de economische vooruitzichten, en wij stellen onze prognoses voor de wereldeconomie neerwaarts bij.

Verzachtende maatregelen: centrale banken en regeringen

De inval van Rusland in Oekraïne zal de komende beslissingen over het tempo van de monetaire verstrakking door de Fed (Amerikaanse centrale bank) en de Europese Centrale Bank waarschijnlijk bemoeilijken. Vóór de invasie waren de hoge inflatie en de krappe arbeidsmarkten voor de belangrijkste centrale banken aanleiding om hun monetaire beleid te verstrakken. De oorlog zal de vrees voor een langdurige inflatie alleen maar doen toenemen, terwijl de algemene geopolitieke instabiliteit de economische activiteit wellicht zal afremmen en meer onrust op de financiële markten zal veroorzaken. Financiële stabiliteit is het afgelopen decennium een belangrijke prioriteit geweest voor de grote centrale banken en heeft geleid tot het huidige uiterst soepele monetaire beleid. Het is moeilijk een scenario te bedenken waarin de centrale banken plots de doelstelling van financiële stabiliteit laten varen. De financiële markten lijken zich daar ook van bewust: ze hebben nu voor 2022 vijf renteverhogingen van de Fed ingeprijsd in plaats van zeven enkele weken geleden, en één renteverhoging van de ECB met 20 basispunten in plaats van twee met 25 basispunten. Voorlopig verwachten we dat de centrale banken zich zullen houden aan hun plannen om de rente op korte termijn te verhogen, maar in de tweede helft van 2022 kunnen ze zich vanwege de oorlog en de lagere groeiverwachtingen wel eens soepeler opstellen dan verwacht.

De oorlog heeft ook gevolgen voor het overheidsbeleid, vooral in Europa. De economische vooruitzichten zullen ongetwijfeld verslechteren en vooral de huishoudens met een lager inkomen zullen wellicht te lijden hebben onder de langdurige periode van hoge inflatie ten gevolge van de oorlog. De regeringen zullen waarschijnlijk proberen de klap van de stijgende inflatie op te vangen door een deel van de kostenstijging te compenseren, terwijl ze tegelijkertijd hun defensie-uitgaven verhogen. Daarnaast zullen de Europese landen hun begrotingsinspanningen moeten opvoeren om de vluchtelingen uit Oekraïne te helpen.

De veranderingen in het begrotingsbeleid in de eurozone moeten waarschijnlijk in een ander licht worden gezien dan vóór het uitbreken van de oorlog in Oekraïne. Ten eerste kan de oorlog een keerpunt zijn in de totstandbrenging van een politieke unie. Gezamenlijke politieke actie tegen de Russische invasie, collectieve sancties en meer militaire samenwerking kunnen ook leiden tot een verdere verhoging van de Europese begroting, bovenop de verhoging die we zagen in reactie op de COVID-19-pandemie. Ten tweede zijn de defensie-uitgaven, zoals de 100 miljard euro die Duitsland deze week heeft aangekondigd, een reactie op de omstandigheden. Ten derde zouden deze hogere uitgaven niet ten koste mogen gaan van de energietransitie. De investeringen in de energietransitie zouden juist moeten worden opgevoerd. Niet alleen om de afhankelijkheid van Russische olie en aardgas te verminderen, maar vooral om de klimaatverandering te blijven tegengaan. Uit het onlangs verschenen IPCC-rapport blijkt eens te meer dat het met de seconde moeilijker wordt om de doelstellingen van Parijs te behalen.

Gevolgen voor de financiële markten

De risicoaversie zal waarschijnlijk overheersen zolang er onzekerheid is over de omvang van de oorlog en de impact van de Westerse sancties, alsook over de Russische reactie. Dat zal leiden tot verhoogde volatiliteitsniveaus en een verdere vlucht richting veiligheid. Bijgevolg zal de vraag naar veilige staatsobligaties, zoals die van de VS en Duitsland, wellicht hoog blijven, wat zal resulteren in stijgende koersen van staatsobligaties en lagere rendementen. De verwachting van beleggers dat de centrale banken minder agressief zullen verstrakken, zal ook de rendementen drukken. Andere veilige havens, zoals de Amerikaanse dollar, zullen waarschijnlijk sterker worden. De aandelenmarkten zullen het naar verwachting moeilijk blijven hebben, omdat een langdurige periode van hoge inflatie wellicht de druk op de marges zal verhogen, wat de weg vrijmaakt voor negatieve winstverrassingen.