“John, zou je het zien zitten om een stuk te schrijven ver Triodos Bank als ‘change maker’?” Die vraag werd me gesteld door Triodos, en ik probeerde ze vervolgens concreter te maken. Heeft deze eerste ethische bank van onze contreien voor verandering gezorgd, en doet hij dat nog steeds? Zo ja, waar heeft hij dan concreet het verschil gemaakt en waar maakt hij nu het verschil? Met andere woorden: welke activiteiten en realisaties bestaan vandaag omdat alleen Triodos bereid was die te financieren?

Wij hebben veel van hen geleerd en zij hebben ook wel van ons geleerd, denk ik.
Niko Deprez, Beauvent

Ik wist eigenlijk al dat de bank in België pionierde inzake hernieuwbare energie. Niko Deprez, voorzitter en medestichter van de energiecoöperatie Beauvent, bevestigt dat aan de telefoon: “Triodos Bank was voor ons zeer belangrijk. Ze hebben ons veel geleerd toen we begonnen met windturbines. Geen enkele bank financierde op dat moment windprojecten, maar bij Triodos Bank konden we wel terecht. Zij kenden dat.” Daaruit is dan een stabiele relatie ontstaan, getuigt Deprez, die intussen met zijn coöperatie miljoenenprojecten van groene energie ontwikkelt. Deprez: “Ze zijn nog altijd onze bank. We waren ook hun sparring partner toen ze met internetbankieren begonnen. Wij hebben veel van hen geleerd en zij hebben ook wel van ons geleerd, denk ik.”

Dat andere financiële instellingen geleerd hebben om dat soort projecten te financieren, is een goede zaak.
Thomas Van Craen, directeur Triodos Bank

Triodos België heeft dus het ontstaan mogelijk gemaakt van dit soort coöperatieve bedrijven die nu mee vormgeven aan de energietransitie. Maar naarmate hernieuwbare energie belangrijker werd, gingen ook andere banken zich erop toeleggen. En dikwijls bleken ze goedkopere kredieten aan te bieden dan Triodos. Bovendien konden de grootbanken ook makkelijker de grote bedragen op tafel leggen, die nodig zijn voor bijvoorbeeld windturbines op zee. De directeur van Triodos Bank in België, Thomas Van Craen, ontkent dat niet: ‘Dat geeft heel goed aan dat de economie continu verandert. Dat andere financiële instellingen geleerd hebben om dat soort projecten te financieren, is een goede zaak. Op zich is het mooi dat we die voortrekkersrol hebben gespeeld. Maar ook sociale onder nemers zoals Triodos kunnen zich niet onttrekken aan de markt. Je kan zeggen: het is jammer dat we bepaalde partners minder kunnen bedienen, maar het is aan ons om andere oplossingen te bedenken.”

Het is aan de bank om oplossingen te vinden – het verschil te blijven maken – binnen de grenzen die Triodos zichzelf oplegt (zie verder) en binnen de grenzen van het huidige financiële stelsel. Van Craen: “Die oplossingen zijn dan bijvoorbeeld de groene hypotheken die Triodos met succes op de markt heeft gebracht, waarbij klanten het rentetarief van hun hypotheek zien dalen naarmate hun woning energiezuiniger is. Triodos Bank verwacht de vraag van de Brusselse en Waalse regeringen om samen te onderzoeken welke rol de bank kan spelen in het energiezuinig maken van gebouwen.”

bouw windmolenpark
Komende zomer moeten de 23 windmolens van Northwester 2 van op de Noordzee evenveel energie produceren als 230.000 huishoudens verbruiken.  Triodos Bank is een van de elf financiers van het project. Foto: Vedran Horvat.

Wie op prijzen drukt, drukt vaak op mensen.

Als Triodos niet de laagste prijs kan bieden op sommige markten die hij lange tijd beheerste, is dat ook het gevolg van bewuste keuzes. Net zoals een bioboer niet altijd de goedkoopste groenten kan aanbieden, omdat hij geen pesticiden en herbiciden gebruikt. Zo doet de bank geen beroep op de goedkope financiering van de Europese Centrale Bank en houdt hij zich ver van het spel van de financiële markten. De huidige lage rentetarieven wegen verhoudingsgewijs meer op een bank die voor zijn inkomen sterk kiest voor investeren in de echte economie: meer dan drie kwart van de ingezamelde tegoeden zijn daarvoor bestemd. Tot slot is de regelgeving die de banken werd opgelegd na de financiële crisis van 2008 eerder op maat van de grote banken gemaakt, en weegt ze verhoudings gewijs zwaarder op kleinere banken.

Dit alles maakt het andere banken soms mogelijk lagere rentetarieven te vragen op hun kredieten. Maar bovenal financiert Triodos alleen activiteiten met een “positieve impact op de levenskwaliteit van mensen”, verklaart Inge Wallays, mee verantwoordelijk voor Investments bij Triodos België. “We selecteren eerst projecten en bedrijven die een positief effect hebben op sociaal, ecologisch of cultureel vlak. Pas als ze  aan die voorwaarde voldoen, volgt de  financiële analyse.” 

Haar stelling wordt bevestigd door de Bankwijzer, de rangschikking van Belgische banken inzake duurzaamheid, gemaakt door de vzw Fairfin: Triodos is de beste bank in België als het gaat om  klimaat, natuur, arbeidsrechten, mensenrechten, transparantie, wapens, belastingen …

Dat vertaalt zich in een brede waaier van keuzes en bijhorende ‘resultaten’. Inge Wallays: “Er komen heel veel vragen op ons af. Een moskee in Sint-Joost-ten-Node, zonnepanelen op een parkingluifel … Het eerste hebben we gefinancierd omdat de moskee zich openstelde voor iedereen in de buurt. De parking werd verhuurd aan een bedrijf dat zijn omzet substantieel uit de wapenindustrie haalde, en dat is niet verenigbaar met onze missie.” In die zin heeft de keuze voor maatschappelijke impact ook een kostprijs: een bank waar de financiële rendabiliteit niet de enige en zelfs niet de eerste overweging is, mist wellicht opportuniteiten die op de korte termijn financieel erg rendabel zijn, ook al zijn ze maatschappelijk minder gunstig.

“Ik denk dat we de meerprijs voor onze diensten kunnen rechtvaardigen”, onderstreept Van Craen. “Wij beslissen niet alleen op basis van financiële aspecten  maar ook op basis van sociale en ecologische impact.” Triodos kan de mate waarin hij dat doet ook makkelijker onderzoeken dan de meeste banken omdat de bank zo goed weet wat er met zijn geld gebeurt. Zo meet Triodos sinds vorig jaar de koolstofuitstoot van de door hem gefinancierde projecten. Via de methodiek van de Partnership Carbon Accounting Financials (PCAF) beschreef Triodos in zijn jaarverslag  hoeveel koolstof geproduceerd, vermeden of uit de atmosfeer verwijderd werd. In CO2-equivalenten werd zo een miljoen ton vermeden (vooral via projecten van hernieuwbare energie), 200.000 ton geproduceerd en 20.000 ton verwijderd (via groenaanplantingen). 

Dat alles belet natuurlijk niet dat de bank ook financiële analyses maakt van de projecten die hij aan boord neemt. Wallays: “Na die eerste selectie in termen van  duurzaamheid komt het financieel onderzoek: kunnen we dit project financieren? Zijn we zeker dat het project het ook  financieel kan redden? In het krediet- comité komen de twee samen en gebeurt dan de finale afweging.” Het is niet moeilijk om klanten of ex-klanten te vinden die getuigen dat Triodos Bank strenge eisen durft te stellen op financieel gebied. Dat heeft er uiteraard mee te maken dat Triodos op de markt moet overleven en dat de rekeningen dus moeten kloppen.

Creatieve ondernemer Olga Van Genechten – die ook op de cover van dit magazine staat – biedt in haar boetiek Supergoods in Gent alleen ecologische en in eerlijke omstandigheden gemaakte kleding en andere producten aan. Foto: Bas Berkhout.

Er beweegt iets 

Naarmate ik sprak met de mensen van Triodos, en er verder over nadacht, besefte ik dat Triodos nog op een ander, fundamenteler niveau mee voor verandering heeft gezorgd. Dat een bank mee voor maatschappelijke verandering moet en kan zorgen, daarvan waren de oprichters van Triodos overtuigd. Van Craen: “De missie van de bank is om maatschappelijke verandering mogelijk te maken door middel van geld. De overtuiging is dat de keuzes in een bank niet bepaald mogen worden door winstmaximalisatie op de korte termijn. Al die jaren is de maatschappelijke impact van de projecten die wij financieren een belangrijk element voor Triodos. Wij streven een gezond evenwicht na tussen die impact, de risico’s en  de winstgevendheid.”

Triodos was daarmee, zeker onder de private banken, een voorloper en uitzondering. De openbare kredietinstellingen die België en andere Europese landen rijk waren, hadden dikwijls ook een uitgesproken maatschappelijk opdracht. Het Gemeentekrediet moest de gemeenten financieren en de Algemene Spaar- en LijfrenteKas (ASLK) ondersteunde de sociale huisvesting. Die openbare krediet instellingen zijn evenwel één voor één geprivatiseerd, waardoor er voor bankieren met een maatschappelijke opdracht amper nog plaats was. En waardoor Triodos almaar meer een uitzondering werd. Maar het tij lijkt te keren omdat de wereld op allerlei ecologische en sociale muren afstevent. Daarom hebben alle landen van de wereld in 2015 de Duurzame OntwikkelingsDoelen (de SDG’s) goedgekeurd. Ook de almaar dreigender gevolgen van de klimaatverandering voeren de druk op: er wordt van het financieel stelsel verwacht dat het meer bijdraagt tot duurzame ontwikkeling.

Nu erkent de Europese Commissie dat wat banken financieren de kwaliteit van de samenleving en de economie bepaalt, en zo de toekomst van een land. Dat noem ik een heel belangrijke doorbraak.
Kees Vendrik, Hoofdeconoom Triodos Bank

Triodos Bank heeft van bij het begin in die geest gewerkt, maar probeert de jongste jaren zijn stem te laten horen in die bijsturing van het financieel stelsel. Zo ging Triodos bij de Verenigde Naties meepraten over de VNprincipes voor verantwoordelijk bankieren. Hoofdeconoom van Triodos, Kees Vendrik, licht toe: “Deze VN-principes vertrekken vanuit de gedachte dat de maatschappelijke en ecologische impact van wat banken doen, belangrijk is. Als een bank klimaatverandering wil tegengaan, dan moet de koolstofvoetafdruk van wat hij financiert, naar beneden.” Het eerste VN-principe is dan ook dat banken hun beleid moeten afstemmen op de SDG’s en op het klimaatverdrag van Parijs. Om te kunnen nagaan of ze dit doen, moeten ze transparant zijn en dienen ze bovendien rekening te houden met al hun stakeholders. De helft van alle banken in de wereld – goed voor 70.000 miljard euro aan activa – heeft deze VN-principes onderschreven. Ook sommige van de grootste banken ter wereld, waaronder de grootste van allemaal, de Chinese bank ICBC, zijn aan boord.

Vraag is natuurlijk wat dat engagement precies inhoudt. Vendrik: “Het blijft een vrijwillig engagement maar dat betekent niet dat het vrijblijvend is. Elke bank die de principes onderschrijft, moet aangeven op welk niveau hij start en moet door middel van een jaarlijkse verslaggeving aantonen dat hij stappen vooruit zet. Er is een speciaal secretariaat dat dit opvolgt.” Bovendien kon Triodos in New York zijn stem laten horen namens de Globale Alliantie van Waardegedreven Banken, een wereldwijd netwerk van financiële instellingen die maatschappelijke meerwaarde nastreven.

Au sommet pour le climat des Nations Unies à Madrid, des mesures concrètes pour des pratiques bancaires durables ont été défendues par Peter Blom et Kees Vendrik, respectivement CEO et économiste en chef de la Banque Triodos.

De groene taxonomie van de EU

Ook op het Europese niveau beweegt er heel wat. Eind 2016 duidde de Europese Commissie een groep experten aan die moest onderzoeken hoe de financiële sector meer kan bijdragen tot duurzame ontwikkeling. In 2018 legde de groep een actieprogramma vast met tien cruciale acties. De belangrijkste actie daarin was het bepalen van welke activiteiten als duurzaam gelden: er moest met andere woorden een Europees classificatiesysteem ofte taxonomie van duurzame activiteiten worden gemaakt.

Triodos focuste nogal op het werk aan die zogenaamde groene taxonomie. Dat bleek geen evidente zaak, getuigt Kees Vendrik. “Aanvankelijk bepaalde de taxonomie enkel wat echt groene producten waren. Daardoor werd slechts over een tot twee procent van alle financiële producten gesproken. Dat vonden wij niet ideaal.” Triodos klaagde daarom aan dat duurzame banken of fondsen, belast zouden worden met een bijkomende rapportageplicht, in tegenstelling tot de andere banken of ‘gewone’ fondsen. Vendrik: “Wij wilden dat de taxonomie veel breder ging en niet enkel zou bepalen wat bijdroeg tot meer duurzaamheid, maar ook wat daar niet toe bijdroeg. Het compromis dat we bereikten, was dat we naast de groene financiële producten, ook zogenaamde ‘transition’ en ‘enabling’ producten in kaart brengen.”

Een bedrijf dat windmolens produceert, valt onder transitie. Een onderneming die digitale meters produceert, maakt de transitie mogelijk. Wat de taxonomie evenwel (nog) niet doet, is financiële producten die verbonden zijn met fossiele brandstoffen expliciet benoemen als niet duurzaam. In tegenstelling tot de VN-principes zijn de EU-regels bindend. Vendrik noemt het Europese actieprogramma een historische doorbraak. “Het officiële discours was altijd dat geld neutraal is. Dat het er niet toe doet wat je financiert.  Nu erkent de Europese Commissie dat wat banken financieren de kwaliteit van de samenleving en de economie bepaalt, en zo de toekomst van een land. Dat noem ik een heel belangrijke doorbraak.”

Een bank die een historische trend mee vorm gaf

In zekere zin volgt de EU Triodos in de keuzes die de bank veertig jaar geleden heeft gemaakt. Dat ligt uiteraard in de eerste plaats aan de dreiging van de klimaatverandering, maar Triodos opende deuren en was een constant appel aan de mensen dat hun geld hun stem kan zijn, een stem die ze kunnen gebruiken als ze daarvoor kiezen.

Het is intussen een wisselwerking. De bank maakt(e) mensen bewust, maar wordt dezer dagen ook voortgestuwd door de mensen. Dat ondervindt ook Inge Wallays. “Er zijn veel mensen die ons spontaan contacteren. De kern van de boodschap van die nieuwe klanten is: ‘Ik wil dat er iets goeds met mijn geld gebeurt’.” Directeur Thomas Van Craen formuleert het zo: “Geld is de uitdrukking van een relatie tussen de bezitter van dat geld en zijn omgeving. Wij bespreken met onze klanten de volgende vraag: welke verandering willen we mogelijk maken met uw geld?” Van Craen stelt vast dat steeds meer burgers die vraag stellen. “Zo belanden we als bank in een spreidstand. Er is nog nooit zoveel vraag geweest naar duurzaam bankieren. Tegelijk heeft de context met zijn lage rente het nog nooit zo moeilijk gemaakt. Het is een mooi dilemma, waar wij als bank moeten leren mee omgaan zonder al te veel risico’s te nemen.”

Het is die werkelijkheid die Triodos Bank constant noopt tot het maken van keuzes. Openen ze meer kantoren, bieden ze zichtrekeningen aan – een aloude vraag van klanten – of andere vormen van financiële dienstverlening? Is dat haalbaar, of blijven ze bij hun focus op het financieren van positieve projecten om zo maatschappelijke verandering mogelijk te maken? Die evenwichtsoefening tussen wat de marktomstandigheden toelaten en zijn maatschappelijk doel maakt Triodos al sinds zijn ontstaan. Elke dag opnieuw.