“We zijn verre van wat mensen als een gewone bank zien”, zegt CEO Vladimir Vukotić. “Het is te zeggen, we zijn een bank, maar een heel specifieke. We leggen ons volledig toe op financiële inclusie.” OBS Bank verleent kredieten aan boeren en zelfstandigen die vaak te klein zijn voor de andere banken. 

Het zaadje voor Opportunity Bank Serbia werd geplant in 1999, toen de pas afgestudeerde econoom Vukotić bij Opportunity International in Montenegro begon te werken. Die organisatie wil iedereen toegang geven tot leningen en andere financiële diensten om armoede te bestrijden. Niet dat de jonge Vukotić zo geïnteresseerd was in financiële inclusie. “Het was toen oorlog. Het was de enige baan die ik kon krijgen zonder connecties”, grapt hij. Maar het onderwerp wist hem al snel te boeien, en in 2002 richtte hij OBS Bank in Servië op.

“Behalve ondernemers kunnen ook gewone mensen een lening van ons krijgen voor essentiële behoeften, zoals onderwijs, fundamentele verbeteringen aan hun woning of een begrafenis”, vertelt Vukotić. “In Servië kost een begrafenis zo’n 2.000 euro, terwijl meer dan twee derde van de volwassenen minder dan 200 euro op zijn of haar spaarrekening heeft staan.” Veel Serviërs zijn hun spaargeld kwijtgeraakt tijdens de oorlog aan het einde van de vorige eeuw en zijn die financiële tegenslag nooit te boven gekomen. “De 7 miljoen inwoners van Servië lopen een van de grootste risico’s op armoede in Europa, en dat zijn de cijfers vóór COVID-19.” Naast leningen biedt OBS Bank ook een opleiding over sparen aan.

Keet met plastic vensters

Zoals in veel Europese landen concentreert het leven in Servië zich steeds meer in grote steden als Belgrado en Novi Sad. Daar gaat iedereen naartoe, daar schieten de prijzen omhoog en daar zoeken de meeste banken hun klanten. OBS Bank pakt de zaken anders aan door naar het platteland te trekken. Haar medewerkers rijden van dorp tot dorp, en in elk huis delen ze hun verhaal. Als mensen een lening nodig hebben, kunnen ze onmiddellijk nagaan of ze daarvoor in aanmerking komen.

Soms komen de medewerkers van de bank schrijnende situaties tegen. Vukotić: “We hebben eens een gezin gehad dat met acht kinderen in een keet met plastic vensters leefde. Zonder vast inkomen. Met onze lening begonnen ze varkens te houden. De laatste keer dat we het gezin bezochten, stond er een echt huis met nieuwe stapelbedden, geverfde muren en echte vensters. De kinderen kunnen nu verder onderwijs volgen. Dat is een ongelofelijke vooruitgang.”

Vukotić legt uit hoe de gevolgen van het geleende geld soms verder doorsijpelen. “We hebben aan een alleenstaande, werkloze moeder geld geleend om een kleinschalige bloemenkwekerij te beginnen. Ze kan nu niet alleen haar gezin onderhouden, maar helpt ook anderen als hoofd van een regionaal cluster van bloemenbedrijven. In haar dorp van gebroken gezinnen en werkloosheid brengt ze een ondernemers- en gemeenschapszin.”

Dergelijke verhalen vervullen Vukotić met trots. “Mensen vragen me soms: ‘Waarom hou je je bezig met de armsten en niet gewoon met de rijksten?’ We willen verandering. Zeg eens: voor hoeveel verandering zorg ik als ik het nieuwste jacht van een zakenmagnaat financier? Wij financieren de transformatie van mensenlevens. We investeren niet in grotere jachten, maar in de nieuwe leiders van lokale gemeenschappen.”

Van niets naar iets

Elke hoek van het land bezoeken is een vrij kostelijke zaak, terwijl de kredietbedragen klein zijn – bijna altijd onder de 5.000 euro. Om die reden laten de andere banken de afgelegen dorpen links liggen. Hoe komt OBS Bank rond? Vukotić: “Onze infrastructuurkosten zijn beperkt en we concentreren ons echt op onze missie. De meeste banken doen een beetje van alles. Mijn kantoor is eenvoudig. Ik heb niemand die mijn e-mails voor me schrijft. Dat is ongewoon in Servië, waar een bankdirecteur meestal als een koning wordt behandeld, met een bedrijfswagen, een enorm kantoor en een hoge sociale status.”

De klanten van OBS Bank betalen relatief hoge transactiekosten. “Maar als je bedenkt dat iemand letterlijk van niets naar iets gaat met ons geld, dan is dat nog niet zo erg. Een koe levert 300 euro per maand op. Zonder die koe heb je niets. Je betaalt 100 euro aan transactiekosten op je lening, maar je kunt die over 15 maanden terugbetalen. Dat is doenbaar.” 

De exodus terugdraaien

In 2021 wil Vukotić de exodus uit het platteland terugdraaien. “Een lening kan daarvoor zorgen. Neem het verhaal van een klant die als bouwvakker in Belgrado werkte. Hij woonde in een piepklein appartement dat hij amper kon betalen. Dankzij een lening voor de opstart van een eigen zaak, kon hij naar zijn ouderlijk huis terugkeren. Nu kweekt hij fruit en verkoopt hij online confituren. Daarop willen we nog meer inzetten: mensen helpen om naar hun dorpen terug te keren.”

De impact van de coronacrisis op de klanten van OBS Bank zou dit jaar ook duidelijk moeten worden. “Toen de COVID-19-pandemie uitbrak, hebben we de nodige maatregelen genomen om enerzijds onze werknemers en klanten te beschermen, en anderzijds onze activiteiten gaande te houden en de kredietverlening zoveel mogelijk op peil te houden, vooral in de landelijke gemeenschappen waar boeren financiering nodig hebben voor het zaaiseizoen. Tot nu toe is de impact niet zo dramatisch geweest als verwacht. Het maakt een verschil dat onze klanten zich hoofdzakelijk in landelijke gebieden bevinden. De bedrijven in de stad worden harder getroffen, omdat ze geen klanten kunnen ontvangen door de lockdowns. Maar het is nog te vroeg om conclusies te trekken.” 

OBS Bank is nu klaar voor de volgende stap: de vergroening. “Sinds we ons bij de Global Alliance for Banking on Values (GABV) hebben aangesloten, heb ik veel geleerd over de gevolgen van de klimaatverandering. Nu drie andere leden van de GABV onze aandeelhouders zijn geworden, inclusief Triodos Bank via het Triodos Fair Share Fund en het Triodos Microfinance Fund, wil ik onze CO2-uitstoot verminderen met hun hulp. We beginnen te onderzoeken hoe we dat kunnen doen. Dingen zoals het vervangen van de verouderde machines van onze klanten, energie-efficiëntie ... maar voor een klant die probeert te overleven, zijn zonnepanelen ontzettend duur. We zullen langzaam vooruit blijven gaan, stap voor stap.”

---

In 2020 leidde Triodos IM een consortium van Europese waardegedreven financiële instellingen, dat een belang van 78% in Opportunity Bank Serbia (OBS) kocht. De andere investeerders– naast het Triodos Microfinance Fund en het Triodos Fair Share Fund – zijn de Duitse banken GLS Bank en UmweltBank. De nieuwe investeerders hebben elk een groot minderheidsaandeel in OBS en een zetel in de raad van commissarissen van OBS, die ook onafhankelijke bestuurders omvat.

Lees het impactverslag van het Triodos Microfinance Fund en leer meer over de rol van Triodos IM als belegger in financiële inclusie.