REScoop.eu, de Europese federatie van burgerverenigingen en -coöperaties die actief zijn in hernieuwbare energie, telt ongeveer 2.400 dergelijke initiatieven in heel Europa maar beklemtoont ook dat informatie-inzameling moeilijk blijft. Als pionier in Europa telt Duitsland meer dan 800 energiecoöperaties: 1kWh hernieuwbare energie op 2 wordt er opgewekt door een energiecoöperatie of een andere vorm van burgerinitiatief. De andere voortrekker is Denemarken, met meer dan 650 burgercoöperaties.

Burgercoöperaties: een groeiende beweging

De burgerbeweging is ook in België op gang gekomen. Vandaag telt ons land een twintigtal burgercoöperaties, die voornamelijk actief zijn in windenergie. Drie coöperaties hebben vandaag een licentie om elektriciteit te leveren: Ecopower, Energie 2030 en COCITER, een coöperatie die onlangs werd opgericht door zes Waalse coöperaties.

In Wallonië was participatieve windenergie in 2014 al goed voor een geïnstalleerd vermogen van bijna 60 MW, ofwel 4,57% van het totale geïnstalleerde vermogen. Wanneer je daar de gemeentelijke en intercommunale participatieve projecten bij telt, verdubbelen die cijfers tot bijna 118 MW, of 9,03% van het totale geïnstalleerde vermogen.

Wallonië telt meer coöperaties dan Vlaanderen, maar geen enkel Waals initiatief is zo groot als de Vlaamse coöperatie Ecopower, die groene elektriciteit levert aan bijna 48.000 coöperanten!

Met of zonder overheidsparticipatie?

Lokale overheden kunnen samen met burgers investeren in participatieve windenergie, wat politiek en/of financieel zinvol kan zijn. Volgens APERe (Association pour la Promotion des Énergies Renouvelables) hebben tien Waalse gemeenten en zeven intercommunales in 2014 al de overstap gemaakt.

Bart Bode, Algemeen Directeur van ODE Vlaanderen (Organisatie Duurzame Energie): “Die dubbele beweging zie je ook in Vlaanderen. Je hebt enerzijds initiatieven die uitgaan van de bevolking en anderzijds overheden die onderzoeken hoe ze burgers mee kunnen betrekken in dit soort projecten. De provincie Oost-Vlaanderen heeft bijvoorbeeld specifieke zones voor de ontwikkeling van windmolenparken vastgelegd en initiatiefnemers een burgerparticipatie van 20% opgelegd. Voor mij zijn verschillende aanpakken interessant.”

Triodos Bank, partner van het eerste uur

Triodos Bank was de eerste bank die in België een krediet verleende voor een windturbine, in 1999. Sinds dan heeft de bank een ruime ervaring opgebouwd in de financiering van hernieuwbare energieprojecten. Vanuit België heeft Triodos tot nu toe niet minder dan 234 windmolens gefinancierd. Bij die projecten ook zeven Belgische en twee Franse burgercoöperaties, goed voor een totale geïnstalleerde capaciteit van 32 MW, wat overeenkomt met het jaarverbruik van 20.000 gezinnen.

“Als bankier is het onze taak om de energietransitie te stimuleren als cruciaal onderdeel in de evolutie naar een duurzamere samenleving”, verduidelijkt François Basso, een van de vijf Triodos-kredietspecialisten op het vlak van hernieuwbare energie.

“De financiering van burgercoöperaties is in onze ogen bijzonder belangrijk, we delen namelijk dezelfde missie en dezelfde waarden. Onze meerwaarde bestaat erin om persoonlijke begeleiding te bieden aan burgers die nog veel moeten ontdekken over de ontwikkeling, financiering en bouw van een windenergiepark. Zo nodig doen we een beroep op externe specialisten voor specifieke vragen.”

Nood aan politieke visie

Vandaag is het windenergielandschap in Wallonië lamgelegd door het gebrek aan visie van de regionale overheden. “De vijandigheid van een deel van de Waalse bevolking ten opzichte van windenergie heeft de politieke klasse verlamd zodat ze niets meer durft te doen”, aldus Guirec Halflants van de coöperatie Vents du Sud uit Aarlen.

In Vlaanderen is de situatie heel anders. “De bevolking is globaal genomen voorstander van hernieuwbare energie, maar het wettelijke kader zorgt voor problemen. Ontwikkelaars zijn namelijk verplicht om hun windenergieprojecten in de nabijheid van woonzones te vestigen”, legt Bart Bode uit. ODE pleit daarentegen voor de ontwikkeling van windenergie rond industriezones.

De Europese Unie legt een bindende doelstelling op voor hernieuwbare energie: minstens 27% van het energieverbruik moet tegen 2030 afkomstig zijn van hernieuwbare energiebronnen. Specialisten zijn het erover eens dat die doelstelling enkel bereikt kan worden als ook burgers en lokale overheden erbij betrokken worden. En dat is enkel mogelijk met een stabiel reglementair kader dat vertrekt vanuit een langetermijnvisie.

Vents du Sud: burgerengagement

In 2012 richtten 33 burgers uit Zuid-Luxemburg Vents du Sud op, een coöperatie met sociaal oogmerk. Na drie jaar hard werk werd hun burgerwindmolen begin 2015 operationeel. Hij staat naast vijf molens van een privaat windmolenpark in Hondelange-Autelbas, in de buurt van Aarlen.

“De energietransitie ondersteunen staat voor ons uiteraard centraal, maar we willen die milieudimensie overstijgen. Voor ons draait het ook om burgerengagement, lokale economische ontwikkeling en sociale ondersteuning voor wie het moeilijk heeft met de hoge energiefacturen”, beklemtoont voorzitter Guirec Halflants.

Ongeveer 320 coöperanten hebben zich tot nu toe aangesloten bij Vents du Sud. Een aandeel heeft een waarde van 100 euro om zoveel mogelijk mensen de kans te geven om zich aan te sluiten. Voor het hele project was een investering nodig van 3,6 miljoen euro. Voor de helft werd die gefinancierd met eigen middelen en voor de helft met leningen van Triodos Bank: een langetermijnlening, een kortetermijnlening en een bankgarantie.